گروه اندیشه: تفسیر «نوین» اثر «محمدتقی شریعتی» از جمله تفاسیر شاخص علمی در عصر حاضر است و با وجود مختصر بودن، حرکت منطقی و معتدلانه‌ای از تفسیر علمی را پیش روی خواننده قرار می‌دهد.

دکتر مجید معارف - عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه تهران

دکتر «مجید معارف» عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگار سرویس اندیشه و علم خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، ضمن بیان مطلب بالا به بیان تاریخچه‌ای از اعجاز علمی قرآن پرداخت و گفت: اعجاز علمی به عنوان یکی از وجوه اعجاز قرآن، توجه بسیای از قرآن‌پژوهان و مفسران را در قرن چهاردهم به خود جلب کرده است. این اقبال در پی رشد سریع علوم تجربی در عصر حاضر از یک‌سو و تلاش برخی دانشمندان اسلامی در تطبیق علمی دین با هم از سوی دیگر، به وقوع پیوسته است.

معارف حاصل چنین تلاشی را ظهور آثار گوناگون در عرصه قرآن پژوهشی دانست و گفت: در بسیاری از این آثار ردپای تکلف تطبیق دستاوردهای علمی قرآن به چشم می‌خورد. تفسیر «نوین» از شاخص‌ترین تفاسیر علمی قرن چهاردهم است که مؤلف دانشمند آن توانسته است با تکیه بر روش صحیح علمی تفسیر قرآن، حرکتی معتدلانه در راستای تفسیر علمی انجام داده و در پی آن، اعجاز علمی قرآن کریم را وجهه همت خود سازد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با طرح مسأله «جایگاه اعجاز علمی در تفسیر نوین»، شناخت آن را در گرو دو مقدمه دانست و افزود: اول مقدمه تفسیر علمی، ویژگی مهم تفاسیر قرآن در قرن چهاردهم است. قرن چهاردهم به موازات تحولات شگرف علوم تجربی و کشف بسیاری از اسرار طبیعی، صحنه جدیدی از مطالعه و پژوهش در مقابل مفسران قرآن و دانشمندان علوم قرآنی قرار داد. این صحنه موضوع روشن‌سازی میزان ارتباط حقایق قرآن با دستاوردهای علوم تجربی بود.

عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه تهران در ادامه افزود: در این خصوص روش جدیدی ـ با وجود برخی از ریشه‌های تاریخی ـ از تفسیر قرآن مورد توجه قرار گرفت که اصطلاحا به روش تفسیر علمی شهرت دارد. در این روش، نوعی تطابق قرآن با دستاوردهای علوم تجربی از سوی مفسر به عمل می‌آید. به این صورت که گاه از علوم در تأیید محتوای قرآن بهره گیری می‌شود و گاه آیات قرآن به صورت جزمی با یافته‌های علمی تطبیق می‌شود.

وی گفت: پیش فرض چنین تفسیری جامعیت قرآن نسبت به همه اسرار و حقایق هستی از یک طرف و قطعیت یافتن نتایج برخی از پژوهش‌های علمی ـ به ویژه در عصر حاضر ـ از سوی دیگر است و از این رو موضوع تطابق کامل کتاب تکوین و کتاب تشریع حاصل می‌شود؛ زیرا این دو کتاب هر دو به ذات احدی انتساب پیدا می‌کند.

معارف به دیدگاه شمول قرآن بر کلیه علوم اشاره کرد و در توضیح آن گفت: برخی نیز در اشتمال قرآن بر کلیه علوم به همین نصوص استناد کرده‌اند، اما سابقه تاریخی پیوند علم و دین، ظاهرا به تلاش بزرگانی مانند ابن سینا، ابوحامد غزالی، فخررازی باز می‌گردد. این تلاش‌ها بیشتر معطوف به مباحث نظری تسابق علم و دین و گاه تفسیر برخی آیات قرآنی با دستاوردهای هیأت قدیم بود و هرگز جریانی موسوم به تفسیر علمی به ظهور نرسید.

عضو انجمن علوم قرآن و حدیث ایران، تحولات سریع علمی و کشف بسیاری از اسرار طبیعی را علتی دانست تا عرصه جدیدی از تحقیقات علمی در محور قرآن‌پژوهی، در قرن چهارده ظاهر شود و افزود: این عرصه همان بحث تفسیر علمی آیات قرآن است که در برخی کوشش‌های تفسیری نمایان است و کم و بیش تفاسیر قرن چهاردهم را تحت تأثیر قرار داده است و کتاب «فکرة اعجاز القران» تألیف «نعیم الحمصی» در عربی و تفسیر علمی قرآن تألیف «ناصر رفیعی محمدی» در فارسی، گوشه‌هایی از آثار تألیف شده در تفسیر علمی قرآن و نیز آثاری که در همین ارتباط با عنوان اعجاز علمی نگارش یافته‌اند را در اختیار قرار می‌دهد.

معارف تأکید کرد: این‌که حرکت تفسیر تا چه حد در انجام رسالت تطابق علم و دین از بوته آزمایش موفق به درآمده و یا چه میزان تحمیل و تکلف به ساحت قرآن وارد ساخته و نیز توجه به طیف گسترده مخالفان و موافقان تفسیر علمی و استدلا‌های هر گروه، موضوع این بحث ما نیست و تنها به ذکر این نکته بسنده می‌شود که این موضوع نیز همانند بسیاری از موضوعات علمی از آفت افراط و تفریط و قضاوت‌های نادرست مصمون نمانده است.

نویسنده کتاب «تاریخ عمومی حدیث» تفسیر «نوین» تألیف «محمد تقی شریعتی» را از جمله تفاسیر شاخص علمی در عصر حاضر دانست و گفت: علی رغم حجم محدود، این تفسیر، حرکت منطقی و معتدلانه‌ای از تفسیر علمی را پیش روی خواننده قرار می‌دهد، و به عنوان دستاورد چنین تفسیری، «اعجاز علمی قرآن» را برای طالبان قرآن به ارمغان می‌آورد.

این گفت‌وگو ادامه دارد. دکتر معارف در بخش بعدی این به بررسی اعجاز علمی قرآن در تفسیر «نوین»، به عنوان دومین مقدمه در جایگاه اعجاز علمی در تفسیر قرآن، می‌پردازد.